Fullafk.com – 15 Kasım 2020 tarihinde çıkan yangında büyük hasar gören İstanbul Çengelköy’de bulunan Vaniköy Camii’nin yanması herkeste büyük üzüntüye neden oldu. Peki Vaniköy Camiisini kim yaptırdı, adı nereden geliyor. Vani Mehmet Efendi kimdir? Van ismi nereden geliyor? İşte haberin detayları…

Vani Mehmed Efendi Kimdir, nerelidir?

Vani Mehmed Efendi Van’ın Hoşap kasabasında doğup 1685 yılında Medine’de ölen ünlü din alimi ve yazardır.  Babası Bistâm Efendi’dir. Doğduğu şehre nisbetle Vanî ve Hoşâbî nisbeleriyle anılmıştır. Vani Mehmet Efendi, küçük yaşlarda Van’da ilim tahsiline başlamış olup daha sonra tahsiline Tebriz, Gence ve Karabağ’da sürdürmüştür. Bir müddet Erzurum’da vaiz olarak kaldıktan sonra ünlü Sadrazam Köprülüzâde Fâzıl Ahmed Paşa güzel sohbetlerini dinledikten sonra İstanbul’a davet ettiğinden oda davete icabet ederek gitmiştir.

Vani Mehmed Efendi İstanbul’a gittikten sonra büyük camilerde vaazlar vermiştir. 1094’te (1683) II. Viyana Kuşatması’na ordu vâizi olarak katılan Mehmed Efendi, Viyana’yı kuşatan askerlerin siperlerini dolaşıp etkili sözlerle onları şevke getirmeye çalışmış ve bunda da başarılı olmuştur. Viyana Kuşatması’nında Osmanlı Ordusunun yenilmesi sonucu Mehmed Efendi’yi de etkiledi. Bu sebeple IV. Mehmed, kamuoyunda meydana gelen hosnutsuzluğu hafifletmek üzere çok sevdiği hocasını görevlerinden uzaklaştırdı ve Bursa Kestel’e sürgüne göndermek zorunda kaldı. Sürgün olayı Mehmed Efendi’yi çok üzdü ve bundan az sonra 14 Zilkade 1096’da (12 Ekim 1685) vefat etti. Mezarı Kestel’de yaptırmış olduğu caminin girişinde bulunmaktadır.

Vanî Mehmed Efendi’nin bilinen iki öğrencisi vardır. Bunlardan biri, Edirne Vak‘ası’na yol açmasıyla tanınan damadı Şeyhülislâm Seyyid Feyzullah Efendi, diğeri şair İshak b. Hasan Tokadî’dir. Mehmed Efendi’nin Ahmed, Mahmud ve Selman isminde üç oğlu vardır. Adı kaynaklarda geçmeyen bir dördüncü oğlu da Bursa Çendik Medresesi’nde müderrislik yapmıştır. Oğullarından Ahmed Efendi İstanbul pâyelilerindendi, Selman Efendi de Haremeyn evkafı müfettişiydi. Edirne Vak‘ası’nda her ikisi de öldürülmüştür.

IV. Mehmed döneminin dinî ve siyasî alanda en etkili kişilerinden biri olan Mehmed Efendi, XVII. yüzyılın dinî hayatında önemli bir yer tutan mutasavvıf-fakih çekişmesinde fakihlerin yanında yer almıştır. Mutasavvıf şair Niyâzî-i Mısrî’nin Bursa’dan Limni adasına sürülmesi, Babaeski’de bulunan bir Bektaşî tekkesinin yıktırılması, Mevlevî ve Halvetî dergâhlarının kapattırılmasından sorumlu tutulmaktadır. Niyâzî-i Mısrî, Mehmed Efendi ile olan mücadelesini bir eserine yansıtmış ve onun aleyhinde bir âyeti te’vil etmiştir. Tâhâ sûresinin 42. âyetinde geçen “ve lâ teniyâ fî zikrî” ibaresindeki “venâ” fiilinden gelen kelimenin ism-i fâilini alarak, “Benim zikrimde gevşeklik göstermeyin” anlamındaki ifadeyi, “Benim zikrimde Vanî olmayın” şeklinde yorumlamıştır. Ayrıca ebced hesabına dayanarak Vanî’nin kendisine düşman olacağını, fakat sonunda kendisinin üstün geleceğini âyetlerden çıkarmaya çalışmıştır (Ateş, s. 239). Mesihlik iddiasıyla ortaya çıkan Sabatay Sevi’nin Mehmed Efendi huzurunda sorgulanması da bu dönemin önemli olaylarından biridir. Vani Mehmed Efendi’nin en önemli eseri ; Arâʾisü’l-Ḳurʾân ve nefâʾisü’l-Furḳān ve ferâdîsü’l-cinân. Mehmed Efendi’nin en önemli eseri olup Kur’an kıssalarının bir tefsiri mahiyetindedir.

Vaniköy Camisini Kim Yaptırdı ve Adı Nereden Geliyor?

Vani Mehmed Efendi’nin Padişah 4.Mehmet tarafından kendisine bağışlanan eskiden Papaz Bahçesi veya Papaz Korusu denilen Üsküdar yakınlarındaki bir semti Boğaziçi’nde bulunan bu semt daha sonraları onun ismiyle Vaniköy diye anılmış olup semtin imarında Mehmed Efendi’nin büyük katkılarıyla 1076 (1665) yılında buraya Vaniköy Camii’ni yaptırmış ve caminin yanına bir medrese inşa ettirmiştir. İstanbul boğazının incilerinden olan Vaniköy Cami ve ona ait bir yalı bugün halen mevcuttur. Padişah, Mehmed Efendi’ye cizye ve gümrük muhasebelerinden 2000 akçe verdirmiş, Bursa’da Kestel Kalesi ve çevresindeki birçok köyü de ona temlik ettirmiştir. Mehmed Efendi Kestel’de mescid, medrese ve imaret yaptırmıştır. Kestel’deki cami sürgününden önce 1084 (1673) yılında yapılmıştır.